Recenzja wyd. DVD filmu

Rok diabła (2002)

Jeśliby wśród narodów świata szukać jednego, który Polacy bezapelacyjnie lubią i do którego odczuwają instynktowną sympatię, wybór mógłby być tylko jeden i padłby na Czechów. Lubimy czeskie piwo, ich poczucie humoru, Hrabala i wojaka Szwejka. Lubimy też czeskie filmy. Tak po prostu. Jeśli ktoś chce zrozumieć, skąd biorą się bohemistyczne preferencje polskich kinomanów, musi sięgnąć po "Rok diabła", niezwykły film Petra Zelenki, wznowiony właśnie na DVD.

Oto historia Jaromíra Nohavicy, piosenkarza, poety, barda. Poznajemy go, kiedy zbliża się do dna. Pogrążający się w alkoholowym samozniszczeniu Nohavica traci kontakt z rzeczywistością, zapomina teksty piosenek, nie potrafi skupić się na koncertach. Dzięki swemu przyjacielowi, Karelowi, trafia do ośrodka dla uzależnionych. Tutaj zostaje jednym z bohaterów dokumentu realizowanego przez holenderskiego reżysera. Wraz ze swym kolegą oraz muzykami grupy Čechomor staje się częścią ironiczno-mistycznego dokumentu o przyjaźni, sztuce, aniołach i  o trudnym oswajaniu świata.

Realizując "Rok diabła", Zelenka postawił na sprawdzoną konwencję. Jego opowieść o czeskich muzykach stylizowana jest na dokument, będąc jednocześnie świetną komedią i poruszającym dramatem. Po premierze filmu "Rok diabła" porównywano z klasycznym "Zeligiem" Allena, innym ironicznym pseudodokumentem. Ale podobieństwa między oboma obrazami są dość pozorne. Reżyser "Guzikowców" zapożycza od Allena filmową formułę, ale przerabia ją na własną modłę i wlewa do niej własnego twórczego ducha. W przeciwieństwie do "Zeliga" "Rok diabła" nie jest feerią absurdalnych scen, a humor nie jest tutaj celem nadrzędnym. Bo Zelenka balansuje na granicy pomiędzy komedią, baśnią i dramatem. Kapitalnie operuje klimatem – co rusz dmucha balon filmowego mistycyzmu, by chwilę później przekłuć go ironiczną pointą lub absurdalnym dialogiem. Jego film nie jest jednak wyłącznie filuterną grą – to także poruszająca opowieść o ludziach wyobcowanych, którzy próbują uciec przed światem, wpadając w coraz to inne pułapki; i o przyjaźni, która z tych pułapek wydobywa na powierzchnię normalności.

U Zelenki przyjaźń i bliskość drugiego człowieka jest jednym z antidotów na życiową pustkę. Innym jest sztuka – nisza, w której można skryć się przed drugim człowiekiem, zarazem pozostając na widoku. To właśnie sztuka pozwala oswajać życiowe lęki bohaterów "Roku diabła". Zelenka pokazuje bowiem ważny paradoks dotyczący jego bohaterów – stojąc na scenie, muzycy obnażają się, a jednocześnie wdziewają maski. Grają przy tym niezwykłe piosenki. Nie da się pisać o filmie Zelenki, nie wspominając o muzyce, którą w nim słyszymy. Po obejrzeniu "Roku diabła" nie raz zanucimy sobie pod nosem piosenkę o komecie Nohavicy i śpiewaną przez kapelę Čechomor balladę o Janku.

Muzyka, którą słyszymy w filmie Zelenki wpada bowiem w ucho. W pamięć zapada także film autora "Guzikowców". Smutna komedia o ludziach wyalienowanych, samotnych i szukających pocieszenia jest z pewnością jednym z najlepszych czeskich filmów ostatniej dekady. Paradokumentalne filmowe kłamstwo Zelenki okazuje się bowiem filmem na wskroś prawdziwym, poruszającym i ważnym. Zapewne dlatego chce się do niego tak często wracać. I choć polskie wydanie DVD nie zostało wzbogacone o żadne dodatkowe materiały, które uatrakcyjniłyby płytę z "Rokiem diabła", i tak jest to pozycja obowiązkowa w kolekcji każdego kinomana.